96 phút với Thượng Tọa Thích Trí Quang (5.5.1966)
Ngô Thế Vinh & Phạm Ðình Vy
November 11, 2019
Thượng
Tọa Thích Trí Quang viên tịch tại chùa Từ Ðàm, Huế, hôm 8 Tháng Mười Một, 2019,
thọ 96 tuổi. Trong hình là lễ di quan Thượng Tọa Thích Trí Quang vào hôm 11
Tháng Mười Một, 2019. (Hình: phattuvietnam.net)
Lời Dẫn Nhập: Ðã 44 năm sau cuộc chiến tranh Việt Nam, vẫn còn những
câu hỏi chưa có lời giải đáp. Chỉ riêng tên tuổi Thích Trí Quang đã gây ra rất
nhiều tranh cãi. (1) Có nhiều nhãn hiệu gán cho ông: với một số người Việt
chống Cộng thì cả quyết Thích Trí Quang là Cộng Sản đội lốt tu hành hoạt động
với sự chỉ đạo của Hà Nội; nhưng ngay với giới chức Cộng Sản cũng đã từng coi
Trí Quang là một loại CIA chiến lược; còn theo tài liệu giải mật của CIA thì
đánh giá Trí Quang không phải Cộng Sản, mà là một nhà tu hành đấu tranh cho hòa
bình và muốn sớm chấm dứt chiến tranh. Thêm nguồn tài liệu còn lưu trữ về những
cuộc đàm luận giữa Trí Quang và các giới chức Hoa Kỳ, cho rằng Trí Quang chống
Cộng mạnh mẽ và hiểu được sự việc sử dụng quân đội Hoa Kỳ để chống lại Cộng Sản
Bắc Việt và Trung Cộng.
Và trong phần trả lời phỏng vấn của
báo Sinh Viên Tình Thương 1966, cách đây 53 năm, khi “đề cập tới sự nguy hiểm
của Cộng Sản, TT Trí Quang đã so sánh họ với những chiếc lá vàng có đóng đinh,
phải cần tới một cơn gió lốc cách mạng thổi đúng hướng, không phải làm bay
những niềm tin mà là bốc sạch đám lá vàng có đóng đinh là Cộng Sản.”
Vậy thì đâu là sự thật? Ðâu là con
người thật của Thích Trí Quang? Như câu hỏi trong phim Rashomon, một kiệt tác
điện ảnh của Nhật Bản. Người viết sẽ không đưa ra một kết luận nào về chân dung
TT Thích Trí Quang, nhưng muốn trở lại bối cảnh chính trị xã hội của thập niên
1960s, khi mà tên tuổi Trí Quang hầu như gắn liền với những biến động thời bấy
giờ.
Từ sau 1975, Thượng Tọa Trí Quang
sống lặng lẽ những năm tháng cuối đời trong ngôi chùa Già Lam ở Gò Vấp Sài Gòn,
rồi sau đó trở về chùa Từ Ðàm Huế. Và mới đây, khi tin Thích Trí Quang vừa viên
tịch ngày 8 Tháng Mười Một, 2019 ở tuổi 96 (ông sinh năm 1923) cũng tại chùa Từ
Ðàm, Huế (6) – nơi chúng tôi thực hiện cuộc phỏng vấn ngày 5 Tháng Năm, 1966,
cách đây cũng đã hơn nửa thế kỷ. Trên báo chí truyền thông và dư luận trong và
ngoài nước lại dấy lên những ý kiến rất khác nhau về ông, nhưng các thông tin
về ông thì lại rất ít.
Nhìn lại thập niên 1960, trong khi
tin tức về các phong trào Phật Giáo tranh đấu ngoài miền Trung rất nhiễu loạn,
thì tại Sài Gòn, ngoài một cuộc phỏng vấn hiếm hoi dành cho tuần báo Time ngày
22 Tháng Tư, 1966 với hai ký giả McCulloch và James Wilde (2); TT Trí Quang sau
đó trở ra Huế và rất ít khi dành cho báo giới Tây phương những cuộc tiếp xúc
nào khác. Riêng với “Tình Thương” tuy chỉ là tờ báo của Sinh Viên Y Khoa nhưng
lại rất quan tâm theo dõi thời cuộc, nên hai phóng viên Phạm Ðình Vy (5) và Ngô
Thế Vinh được sự chỉ định của tòa soạn, đã bay ra Huế, được gặp và thực hiện
cuộc phỏng vấn Chín Mươi Sáu Phút với Thượng Tọa Thích Trí Quang buổi chiều
ngày 5 Tháng Năm, 1966 tại chùa Từ Ðàm Huế. Và bài phỏng vấn này đã được đăng
ngay trên báo Tình Thương số 29, 1966, và đã được phóng viên của US News &
World Report xin dịch sang tiếng Anh nhưng rồi không rõ lý do, bài báo đã không
được phổ biến sau đó.
Và nay qua bộ báo Tình Thương mà Thư
Quán Bản Thảo của nhà văn Trần Hoài Thư (4) mới tìm lại được từ Thư Viện Ðại
Học Cornell, trong đó có số báo Tình Thương 29, với 4 trang 2-3-4-5 đăng trọn
vẹn cuộc phỏng vấn đã thực hiện từ hơn nửa thế kỷ trước. Chúng tôi cho phổ biến
bài báo này – với không bình luận, không ngoài mục đích chỉ muốn cung cấp tới
các bạn trẻ và các sử gia tương lai có thêm một sử liệu hiếm quý về Thượng Tọa
Thích Trí Quang tưởng như đã thất lạc. (Ngô Thế Vinh)
***
Chín
mươi sáu phút với Thượng Tọa Thích Trí Quang (05.05.1966)
Ðộng cơ thúc đẩy
Với những rối loạn chính trị trong
tuần lễ vừa qua, có một hiện tượng TRÍ QUANG trên khắp các báo chương ngoại
quốc. Tuần báo Time coi ông như xuất hiện một Machiavel mới, trong khi báo
L’Express gán cho ông là mẫu người đang làm rung động cả Mỹ quốc, đó là chưa kể
tới những bài báo nói về ông đăng trên US News and World Report và Newsweek…
Hiện tượng trên cũng được các báo Việt ngữ toa rập theo, thích thú đem ra phiên
dịch và đăng tải; nhiều người coi đó như một khám phá mới lạ về một nhà tu hành
tài ba, nhiều quyền lực nhưng cũng rất bí ẩn và khó hiểu.
Ðã từ lâu chúng tôi vẫn có thành
kiến với các nhà báo ngoại quốc khi họ nhận định về các vấn đề Việt Nam và
chúng tôi thành thật tin tưởng rằng không một người ngoại quốc nào am hiểu vấn
đề Việt Nam bằng chính những người Việt. Cái thái độ dễ dàng tin cậy vào mấy
ông nhà báo ngoại quốc trong công việc tìm hiểu đất nước mình nếu không bắt
nguồn từ một thái độ ỷ lại của báo chí Việt thì cũng đang coi là một hiện tượng
quái gở.
Trở lại trường hợp Thích Trí Quang,
từ nhận định bảo ông là Cộng Sản đến ý nghĩ một tay quốc gia cực đoan, hình như
chỉ cần một chút ngộ nhận. Nghĩ rằng tôn giáo sẽ còn đóng một vai trò quan
trọng trong tương lai chính trị miền Nam, việc tìm hiểu mẫu một nhà
tu-hành-dấn-thân đang có nhiều ảnh hưởng là điều cần thiết, đó là lý do cuộc
gặp gỡ Chín mươi sáu phút với Thượng Tọa Thích Trí Quang buổi chiều ngày 5
Tháng Năm, 1966 tại chùa Từ Ðàm Huế.
Những sai lầm của Time
Hình như có một sự khác biệt rất xa
giữa thực trạng miền Trung và các tin tức thổi phồng trên báo chí. Sau hơn bốn
tuần lễ tranh đấu, Huế đã có một khuôn mặt sinh hoạt bình thường ngoại trừ
những biểu ngữ khẩu hiệu còn treo dán rải rác, các chữ Bãi Khóa Bãi Thị kẻ sơn
còn lưu vết trên nền tường; các cô nữ sinh Quyết Tử đã lại tóc thề áo dài trắng
tới trường đi học, súng ống cũng được trả lại cho quân đội, đài phát thanh cho
đọc thông cáo kêu gọi tất cả sinh viên họp đại hội để bàn về bình thường hóa
sinh hoạt đại học.
Bìa
báo Sinh Viên Y Khoa Tình Thương số 29 phát hành Tháng Năm, 1966. [Tư liệu Ngô
Thế Vinh]Nơi bến Tòa Khâm, ngay trước khu đại học, các tàu há mồm của Mỹ đang
đổ lên bến chồng chất những thực phẩm và đạn dược, đám trẻ con xúm quanh đùa
rỡn với những anh lính Thủy Quân Lục Chiến Mỹ. Trước trụ sở Thông Tin ngoài các
khẩu hiệu đòi bầu cử Quốc Hội, chống chánh phủ trung ương, còn có khẩu hiệu lên
án Việt cộng pháo kích vào Thành Nội sát hại dân chúng…
Dấu vết những ngày máu lửa chỉ có
vậy.
Trên dốc tới Nam Giao, chùa Từ Ðàm
vẫn yên tĩnh nằm đó. Ngoài một số đệ tử đi lễ chùa, trong sân không có chút náo
nhiệt của những phút tranh đấu. Nơi nhà Trai, trong bộ đồ rộng trắng, Thượng
Tọa Trí Quang đang ngồi bình thản đánh cờ với một cụ già, ngồi cạnh đó là một
nhà sư trẻ Thích Mẫn Giác.
Khi chúng tôi tới ván cờ đã mãn với
phần thắng về phía thượng tọa, dĩ nhiên. Tuy chưa giáp mặt ông lần nào, chúng
tôi đã biết mặt thượng tọa qua hình ảnh báo chí, và đặc điểm đầu tiên để nhận
ra ông là đôi mắt vô cùng sắc sảo. Không với một cử chỉ xa cách nghiêm trọng,
không với cả tia nhìn mãnh liệt như thôi miên, thượng tọa vui vẻ tiếp chúng tôi
qua những nụ cười dễ gây thiện cảm và những cử chỉ tự nhiên thoải mái.
Vào đề ngay, chúng tôi nhắc tới
những lời tuyên bố của thượng tọa trên các báo chí ngoại quốc, đặc biệt là bài
của tuần báo Time (2).
Thượng tọa cho biết:
-Họ có tới gặp tôi hỏi ý kiến, tôi
cũng có trả lời họ một số những câu hỏi, nhưng khi bài đăng có cả những ý kiến
mà tôi không hề nói, tính tôi không bao giờ muốn đính chính, bởi vậy trong các
bài báo đó có những điều sai lạc.
Chẳng hạn tuần báo Time gán cho tôi
óc bài ngoại gay gắt và nhất là muốn quay lại thời hoàng kim của đời nhà Lý là
một điều hoàn toàn bịa đặt.
Không bao giờ tôi chủ trương như
vậy; hơn nữa công thức đời nhà Lý với những thày chùa hăng hái nắm quyền chính
hoàn toàn không còn thích hợp với thời đại bây giờ, mơ ước điều đó là vô lý.
Cũng như khi hỏi tôi về Quốc Hội, tôi chỉ nhấn mạnh với họ ở mấy điểm: số người
đi bầu, sự xâm nhập của Việt cộng và cách bầu gián tiếp người lãnh đạo hành
pháp qua một Quốc Hội trung gian.
Còn về tiểu sử thượng tọa, ông cho
rằng đó chỉ là tài liệu không xác thực của công an.
Xem ra bài báo Time đã mô tả nhiều
điều không đúng ý thượng tọa nhưng chúng tôi không muốn đi sâu vào thêm.
Chiến tranh hay hòa bình
Từ những nhận định cho ông có óc bài
Mỹ, nhiều người e sợ rằng Quốc Hội đầu tiên được thiết lập với ảnh hưởng của
Phật Giáo sẽ biểu quyết yêu cầu Mỹ rút lui khỏi Việt Nam để đi tới thương
thuyết và chấm dứt chiến tranh. Thượng tọa cho rằng:
– Bây giờ còn quá sớm để nói tới nên
thương thuyết hoặc tiếp tục chiến tranh. Chỉ biết rằng chính quyền hiện tại
chẳng đại diện cho một ai và hậu quả là tình trạng vô cùng bi thảm về chính trị
cũng như quân sự. Nói chiến tranh thì chẳng ra chiến tranh, nói thương thuyết
thì lại càng nhục nhã, chỉ có Mỹ với Hà Nội mà không ai đếm xỉa tới chính phủ
Sài Gòn. Bởi vậy, chúng ta bắt buộc phải có một Quốc Hội, một chính quyền dân
cử, tạo một khuôn mặt quốc gia cho đúng nghĩa một Quốc Gia, việc chiến hay hòa
là do nơi Quốc Hội. Nếu tiếp tục chiến tranh thì lúc đó mới đúng nghĩa là một
cuộc chiến tranh và nếu thương thuyết thì đó đúng là một cuộc thương thuyết
nghĩa là chúng ta đã có một ưu thế.
Phải ngồi trên chiếc xe lúc đó mới
nói tới chuyện lái tới hoặc lui. Ðó là phải cho có một Quốc Hội. Và tôi cũng
không dại gì đính chính là không muốn thương thuyết để mang lấy tiếng hiếu
chiến.
Khi nhắc đến giải pháp Trung Lập mà
có người nghĩ rằng đó là chủ trương tương lai của Phật Giáo, Thượng Tọa Trí
Quang nói:
-Nếu có thương thuyết để tiến tới
giải pháp trung lập thì nền trung lập đó phải như thế nào. Người liều lĩnh nhất
cũng không thể chấp nhận một hoàn cảnh như Lào. Pathet Lào trước đó là một phe
nổi loạn, hiệp ước đình chiến 62 ở Lào là một công khai chấp nhận cuộc chiến
tranh đó, Pathet Lào đương nhiên được hợp thức hóa và lại tiếp tục chiến đấu và
thực sự không có một nền trung lập ở Lào.
Như Việt Nam với tình trạng hiện
giờ, một ký kết như thế là đương nhiên chấp nhận Việt Cộng và chỉ trong sáu
tháng là miền Nam rơi vào tay họ. Bởi vậy tôi vẫn nghĩ phải có chiếc xe cái đã,
một Quốc Hội được đa số dân chúng đi bầu, đến lúc đó hãy tính xa hơn. Mọi dự
đoán trước theo tôi là quá sớm.
Nguyệt
san Sinh Viên Y Khoa Tình Thương số 29: Ðăng trọn vẹn cuộc phỏng vấn 96 phút
với Thượng Tọa Thích Trí Quang ngày 5 Tháng Năm, 1966 tại chùa Từ Ðàm, Huế. [Tư
liệu Ngô Thế Vinh]Một Quốc Hội khó khăn
Khi đề cập tới những khó khăn của
một Quốc Hội sắp tới: Cộng Sản, chính quyền hiện tại và người Mỹ; Thượng tọa
cho rằng:
-Hơn ai hết, người dân quê Việt Nam
đã có kinh nghiệm Cộng Sản là thế nào rồi và họ biết rõ ai là Cộng Sản ai
không. Bởi vậy không đáng lo ngại sự xâm nhập của Việt Cộng vào Quốc Hội.
Còn về phía chính quyền, Phật Giáo
đã giữ đúng lời hứa và để cho chính quyền có cơ hội thực hiện lời cam kết của
mình với dân chúng về vấn đề Quốc Hội. Nếu là một chính quyền thiện chí họ hãy
tỏ thiện chí đó trong việc đi tới một Quốc Hội. Nếu chính quyền phản bội thì
không những lịch sử sẽ phán xét họ mà chính dân chúng sẽ có ngay phản ứng. Việc
duy trì chính phủ hiện thời cho tới ngày bầu Quốc Hội cũng là một cách để những
tướng lãnh phản bội âm mưu phá hoại không có cơ hội lẩn tránh hèn nhát những
trách nhiệm mà họ gây ra trước lịch sử.
Còn người Mỹ thực tâm muốn miền Nam
có một Quốc Hội hay họ muốn ngăn cản, điều đó chưa thể đo lường được, nhưng
điều quan trọng là chúng ta phải tin ở mình và không nên có những hành động làm
cho người Mỹ khiếp sợ.
Các tướng lãnh sau Quốc Hội
Khi đề cập đến vai trò các tướng
lãnh hiện thời và sau ngày có Quốc Hội, Thượng Tọa Trí Quang nhận định:
– Nào là tình trạng chiến tranh,
nguy cơ của Cộng Sản, các tướng lãnh kêu gọi dân chúng, tôn giáo, đảng phái
phải đoàn kết thì chính họ lại chia rẽ hơn ai hết. Họ tranh giành quyền hành,
thanh toán nhau vì quyền lợi và loại dần những tướng lãnh có công khác. Nhưng
trước sự chống đối của dân chúng, trước hiểm họa đe dọa họ liên kết chặt chẽ
hơn ai hết để bảo thủ quyền lợi và lũng đoạn dân chủ. Bởi vậy mối băn khoăn
chính của nhiều người là làm sao trả họ về vị trí thuần túy quân sự, gây lại
sức mạnh uy tín và kỷ luật quân đội cùng phục hồi danh dự cho những tướng lãnh
có công khác.
Hiện thời người ta phải chứng kiến
một trung ương các tướng lãnh chỉ âm mưu thanh toán nhau để tự đi đến chỗ đào
thải. Tại các địa phương dân chúng vẫn dành nhiều cảm tình cho các tướng lãnh
trong sạch có công với Cách Mạng Tháng Mười Một. Như Trung Tướng Ðính được dân
chúng miền Trung chấp nhận cũng ở trong trường hợp đó.
Với người Mỹ
Cuộc tranh đấu cho Quốc Hội vừa qua
có pha mùi Bài Mỹ khiến cho nhiều e ngại và tự đặt ra nhiều giả thuyết về sự
lợi dụng của Cộng Sản. Với vai trò của người Mỹ ở Việt Nam, Thượng tọa Trí
Quang cho rằng:
– Sau cuộc cách mạng 63, người Mỹ
được hưởng ở Việt Nam vô số lợi lộc: gia tăng gấp bội quân số, chiếm được những
căn cứ tốt như Ðà Nẵng, Cam Ranh; được thêm cả nước Thái Lan. Không chắc người
Mỹ thực tâm muốn chống cộng tại Việt Nam, họ muốn duy trì Cộng Sản, duy trì
cuộc chiến tranh này để thủ lợi. Vì nếu thực tâm người Mỹ muốn, họ có thể làm
khá hơn nhiều cục diện bây giờ bằng cách trợ giúp Việt Nam vừa chống cộng vừa
xây dựng những căn bản dân chủ hơn là nâng đỡ những chính phủ tay sai. Ðiển
hình là vụ Ðà Nẵng vừa qua.
Một trường hợp Ðà Nẵng
Theo thượng tọa thì nhờ phước ông bà
mới không xảy ra vụ đổ máu tại Ðà Nẵng. Ngoài trách nhiệm lỗi lầm của ông Kỳ
trước lịch sử còn những trách nhiệm lớn lao của Mỹ. Việc người Mỹ sử dụng những
chiếc C130 để chở những tiểu đoàn Thủy Quân Lục Chiến và xe tăng ra đàn áp
phong trào dân chúng đấu tranh tại miền Trung là một lỗi lầm không thể tha thứ,
thượng tọa nói:
– Chỉ cần một chút nữa là xẩy ra đổ
máu lớn lao với trách nhiệm nặng nề về phía người Mỹ. Lịch sử Mỹ Thế Kỷ Hai
Mươi sẽ có ba vết nhơ: ném bom nguyên tử xuống Nhật Bản, đàn áp nền Cộng Hòa
San Domingo và vết nhơ thứ ba là vụ Ðà Nẵng.
Một chính phủ Phật Giáo
Khi nhắc tới nhận định của Tuần Báo
Newsweek cho rằng sở dĩ Thượng Tọa Trí Quang đòi bầu cử gấp rút một Quốc Hội vì
ông tin rằng tổ chức Phật Giáo sẽ thắng thế trong cuộc bầu cử đó và chính phủ
tương lai sẽ là một chính phù Phật Giáo với bàn tay chi phối trực tiếp của chùa
chiền, Thích Trí Quang đã phủ nhận mạnh mẽ ý kiến đó và bày tỏ rằng:
– Quan niệm đó không những không có
lợi gì mà còn làm mất Danh Dự của Phật Giáo. Tôi hoàn toàn không mong muốn như
vậy. Kinh nghiệm cho thấy với những chính phủ tạm thời dù được hậu thuẫn của
tôn giáo này hay tôn giáo khác chỉ cần những cuộc biểu tình vài trăm người cũng
đủ sụp đổ. Như một chính phủ thành lập do hậu thuẫn của Phật Giáo sẽ gặp ngay
những khó khăn với các tôn giáo bạn, không làm được việc gì mà chính Phật Giáo
lại mang tiếng. Bởi vậy Phật Giáo không bao giờ muốn tái diễn nhưng lỗi lầm của
thời ông Diệm.
Tranh đấu cho Quốc Hội, Phật Giáo
chỉ muốn xây dựng một cái gì thực sự cho quốc gia dân tộc trong đó không phải
chỉ có những Phật tử mà là cả những thành phân Tôn giáo bạn và các tầng lớp dân
chúng.
Quốc Hội, chính phủ sẽ không đại
diện cho một ưu thế riêng nào mà là đại diện xứng đáng của dân chúng.
Thầy
Tuệ Sĩ viếng Thượng Tọa Thích Trí Quang.
Chiến tranh tôn giáo
Rối loạn Tháng Tám, năm 1964, với
những vụ thảm sát trong thành phố vẫn lá ám ảnh đen tối trong đầu óc nhiều
người. Sự cọ xát giữa hai tôn giáo trong những ngày gần đây làm thức dậy nỗi ám
ảnh đó. Viễn tượng một cuộc chiến tranh tôn giáo đã được một số báo chí e ngại
nhắc tới. Theo ý thượng tọa sự thật sự đe dọa đó như thế nào.
Thích Trí Quang cho rằng:
-Sự e ngại đó quá đáng và không thể
nào có. Những đáng tiếc hồi Tháng Tám là do âm mưu của Nguyễn Khánh, hoàn toàn
ngoài ý muốn của các vị lãnh tụ Tôn giáo. Khi phải tiếp xúc với những vị lãnh
đạo tôn giáo bạn, tôi có nói rằng chẳng thà thực sự có một cuộc chiến tranh tôn
giáo vì quyền lợi hai phía; nhưng mâu thuẫn quyền lợi đó hoàn toàn không có.
Bởi vậy không vì lý do gì để xảy ra những điều đáng tiếc mà nguyên nhân chỉ tại
một anh tướng Kaki đứng ở giữa.
Tín đồ hay công dân
Việc tiến tới Quốc Hội Lập Hiến một
cách nhanh chóng là công của Phật Giáo, nhiều người nghĩ như vậy. Ðó là điều mà
Thượng Tọa Trí Quang không muốn.
Ông nói:
-Một phong trào đấu tranh có màu tôn
giáo sẽ gặp nhiều khó khăn, tự nó gây ra những mặc cảm thắng bại nơi các tôn
giáo bạn. Bởi vậy tôi vẫn muốn các phong trào tranh đấu dân chủ phát xuất tự
quần chúng không mang màu sắc tôn giáo, nếu có lợi cho tổ quốc, Phật Giáo sẽ
đứng sau hậu thuẫn. Trong cuộc xáo trộn vừa qua, khi gặp các đại diện Hội Đồng
Ðô Thành, tôi có nói: quý vị là đại diện cho các tầng lớp dân chúng, nếu chính
quý vị đứng ra tranh đấu cho Quốc Hội, Phật Giáo sẽ đứng sau ủng hộ quý vị. Và
trong thâm tâm tôi mong muốn như vậy.
Sau khi tỏ ý không tin tưởng vào
thực lực các đảng phái quốc gia, thượng tọa cho rằng vai trò tranh đấu cho tự
do dân chủ chính là bổn phận của thanh niên sinh viên chứ không phải của Phật
Giáo hay một tôn giáo nào.
Thượng tọa nói:
-Tôi hiểu rằng khi các anh em sinh
viên tham dự cuộc tranh đấu chống ông Diệm năm 1963, anh em nhìn các vị thượng
tọa hồi đó khác bây giờ. Tôi muốn được giữ nguyên cái nhìn lúc trước, bởi vậy
tôi muốn Phật Giáo cũng như các tôn giáo bạn được trở về vị trí của mình. Phật
Giáo bất đắc dĩ phải đứng ra lãnh đạo các cuộc đấu tranh là một điều tôi thấy
rất chướng.
***
Niềm tin tất thắng
Trái hẳn với triết lý nhà Phật hiểu
theo nghĩa thông thường là xuất thế và yếm thế, Thượng Tọa Thích Trí Quang mang
khuôn mặt của một nhà tu hành mới: một Nhà-Sư-Dấn-Thân, dấn thân vào tất cả
những biến động xã hội, dùng tất cả những uy tín và quyền năng sẵn có để lèo
lái tới một cảnh đời thích hợp với sự phát triển của đạo giáo.
Với con mắt nhận xét tinh tế về thời
cơ đúng lúc, với niềm kiêu hãnh cao độ về nhân cách Á Ðông của mình cộng thêm
với tinh thần quốc gia cực đoan cố hữu, triết lý hành động kỳ lạ của Thích Trí
Quang ở nơi niềm tin sắt đá về sự tất thắng trong mọi mưu lược tranh đấu. Tên
ông đồng nghĩa với những âm mưu nhưng chính ông muốn đối thủ phải kính trọng
cái nhân cách Á Ðông của mình nên mọi hành động của ông đều được báo trước.
Thượng tọa nói:
-Nhiều người gán cho tôi mối liên hệ
mật thiết với ông Lodge, sự thật không có. Với ông Lodge hay Taylor (3) cũng
vậy, mỗi lần tranh đấu tôi đều gặp, nói cho họ biết lập trường của Phật Giáo
thế nào, còn người Mỹ muốn sao tùy họ. Tôi hành động đều có báo trước ít nhất
là 24 tiếng. Như vụ tranh đâu gần đây tôi chỉ gặp ông Lodge có một lần, nói rõ
lập trường của Phật Giáo về Quốc Hội. Ông ta nói Thượng tọa nên nghĩ lại. Tôi
chỉ cười và trả lời đã nghĩ rồi. Có vậy thôi. Còn dư luận cho rằng ông Kỳ đã
gặp tôi trước vụ hạ Trung Tướng Thi là hoàn toàn bịa đặt. Tôi chưa hề gặp ông
Nguyễn Cao Kỳ một lần nào.
Lá vàng và gió lốc
Có lá vàng thì phải có gió lốc. Ðó
là câu so sánh của Thượng Tọa Trí Quang với hiện tình người Mỹ và Cộng Sản:
-Lá vàng đó là Cộng Sản, và gió lốc
chính là người Mỹ. Muốn chống Cộng thì phải cần tới người Mỹ, thế thôi. Ðối với
tôi, những ảnh hưởng ngoại lai chỉ nên dùng như những phương tiện chứ bảo chấp
nhận thì không.
Ðề cập tới sự nguy hiểm của Cộng
Sản, ông nói họ không phải chỉ là những chiếc lá vàng làm nhớp nhà mà là những
chiếc lá vàng có đóng đinh.
Vì khía cạnh chống Mỹ trong các
phong trào tranh đấu vừa qua của Phật Giáo, có báo ngoại quốc cho rằng Thượng
Tọa Trí Quang muốn đuổi Mỹ. Thượng tọa nói:
-Người Mỹ rất ngờ nghệch, họ không
phân biệt được giữa Bài Mỹ và Chống Mỹ. Bài Mỹ là một thái độ thù ghét đương
nhiên, dù người Mỹ có làm hay đến đâu cũng vẫn bị ghét bỏ, có khi lại còn thù
ghét hơn. Trong khi Chống Mỹ là một thái độ phản kháng xây dựng. Bởi quan niệm
hai người cùng ngồi trên một chiếc xe, thấy người kia lái bậy thì người nọ phải
giành lấy mà lái nếu không muốn rớt xuống hố. Các phong trào vừa qua không mang
tính chất bài Mỹ mà là chống Mỹ; chống Mỹ đã ngăn cản việc đi tới Quốc Hội,
chống Mỹ đã hậu thuẫn những chính phủ tay sai thối nát, chống Mỹ đã giúp phương
tiện đàn áp Ðà Nẵng.
Thì ra thái độ của thượng tọa là
muốn cảnh giác người Mỹ. Cơn gió lốc phải được thổi đúng hướng, không phải làm
bay những niềm tin mà là bốc sạch đám lá vàng có đóng đinh là Cộng Sản.
Chùa Từ Ðàm, Huế 05.05.1966
[Trích Nguyệt san Tình Thương, số
29, 1966]
Ghi chú:
1- Only Religions Count in Vietnam:
Thich Tri Quang and the Vietnam War. James McAllister; Department of Political
Science, Williams College, Williamstown, MA 01267
2- A Talk with Thich Trí Quang.
McCulloch, James Wilde. Time Magazine, April 22, 1966 Ả Vol. 87 No.
3- Henry Cabot Lodge, Ðại sứ Hoa kỳ
tại Việt Nam 1963-1964. Maxwell D. Taylor, Ðại sứ Hoa kỳ tại Việt Nam 1964-1965
4- Hành Trình Tình Thương. Trần Hoài
Thư, Thư Quán Bản Thảo, số 74, Tháng 4, 2017
5- Phạm Ðình Vy, nguyên chủ nhiệm
Tình Thương 1964-1967, bác sĩ Thủy Quân Lục chiến VNCH, sau tù cải tạo 3 năm
vượt biển, sang định cư và hành nghề y khoa tại Pháp.
6- Hòa thượng Thích Trí Quang viên
tịch, thọ 96 tuổi – VOA 9.11.2019
https://www.voatiengviet.com :
tu-dam-hoa-thuong-thic…
Một trang sử khép lại
Có lẽ đây là bức hình cuối cùng của
Hòa Thượng Thích Trí Quang, chụp ngày 29 Tháng Tư, 2018, do BS Thân Trọng Minh
gửi cho tôi qua một email viết ngày 27 Tháng Năm, 2018, trong một chuyến ra Huế
tới chùa Từ Ðàm viếng thăm “Ôn” – cách xưng hô của Thân Trọng Minh với Hòa
Thượng Trí Quang.
Thân Trọng Minh viết: “Thầy đã ngoài
90 tuổi nhưng còn minh mẫn và còn thao thức chuyện thế sự. Gửi vài tấm hình của
Thầy để Vinh giữ làm tư liệu nhưng khi Thầy mất mới sử dụng được.”
Cũng trong dịp này, Thân Trọng Minh
có đưa Thầy đọc lại bài phỏng vấn năm xưa của báo SVYK Tình Thương 1966, cách
đây 53 năm. Thượng Tọa Thích Trí Quang nay không còn nữa, ông đã thuộc về một
phần của lịch sử. (Ngô Thế Vinh)
Nguồn:
