“NHƯNG TÔI YÊU EM Ở NHỮNG ĐIỀU NGƯỢC LẠI”
Trần Ngọc Cư
Xin thú nhận, lắm lúc tôi cũng thấy mình thích
Thơ, thậm chí thi thoảng có viết hoặc dịch dăm ba câu văn vần. Nhưng tính người
hà tiện, hay so đo, tôi lại không muốn mất thì giờ cho những mảng “đêm giữa ban
ngày” trong một bài thơ nào đó.
Thế nhưng, tôi đã đọc đi đọc lại bài thơ “Đôi
dép” cả chục lần mà không giải mã được câu, “Nhưng tôi yêu em bởi những điều
ngược lại.” Theo mạch ngữ nghĩa, tôi tưởng tác giả đang dùng phép tương tự
(analogy) để ví quan hệ vợ chồng của mình với sự gắn bó của đôi dép. Vì vậy, lẽ
ra nhà thơ phải nói đại khái, “Tôi cũng yêu em bởi những điều tương tự,” cho
phù hợp một câu ở trên, “Cũng như mình trong những lúc vắng nhau/ Bước hụt hẫng
cứ nghiêng về một phía.”
Định ngâm bài thơ nịnh vợ trong Kỷ niệm 50 năm
lấy nhau, thì như người nông dân cày nhằm viên đá tảng, tôi đang bị “trịt” ngay
câu “Tôi yêu em ở những điều ngược lại”, đành phải ơi ới gọi quí anh chị đến
cứu hộ đây.
“Biết thì như thuyền nan chở lá/ Không biết
thì như thuyền đá chở chì,” câu này phản ánh chính xác tâm trạng của tôi.
Vì thế chúng tôi rất cảm kích nhận được các
phản hồi quí báu của quí anh chị sau đây.
Anh Hoàng Hưng:
“Xin diễn nôm như sau: tôi yêu em chính là bởi
những cái em trái ngược với tôi (chúng ta trái nhau nên bổ sung nhau thành một
cặp, như đôi dép)”.
Anh Phạm Gia Minh:
“Tại hạ trộm nghĩ rằng trong quan hệ giữa Nam
và Nữ – ví như hai yếu tố Âm và Dương, tuy trái ngược nhau nhưng bổ sung, bù
trừ nên mới “hút” nhau như hai cực nam châm.
Câu “tôi yêu em vì những điều ngược lại “phải
chăng đã thể hiện cái triết lý Âm-Dương này?
Mỗi một đôi dép đều có chiếc cho bàn chân phải
và chiếc kia cho bàn chân trái hợp thành một cặp theo lối Âm-Dương. Bởi vậy
cách so sánh của tác giả bài thơ đã rõ.”
Cô Thảo Dân:
“Những câu thơ mở ra một suy đoán mới, khác
với định nghĩa về Đôi dép, theo nghĩa thông thường. ‘Ngược lại’, nghĩa là không
cần cùng đôi, cùng cỡ, không cần cùng màu sắc, không cần trái hay phải, không
cần sự hấp dẫn giới tính hay luật âm dương trai gái… ‘Đôi dép’ của anh và em
vượt khỏi khuôn thước, lề luật, lễ giáo, quan niệm mặc định. Ta không là một
đôi theo lẽ thông thường.
Ta chỉ là ‘hai mảnh đời thầm lặng bước song
song’, chưa một phút được làm một đôi, một cặp nhưng ta bên nhau vì có chung
tần số cảm xúc, có chung suy nghĩ, có khối tình câm sâu nặng… Tình lớn đến
chừng nào để những chiếc dép cọc cạch, lệch đôi vẫn có thể đồng hành? ‘Điều
ngược lại’ là sự lệch duyên, là sự lỡ làng, là không hoàn hảo. Nhưng cuộc sống
nếu luôn tròn trịa thì rất chán. Đôi khi, ‘yêu em bởi những điều ngược lại’ mới
là vẻ đẹp của đời và vẻ đẹp của thơ.”
Anh Trần Doãn Nho:
“Xin góp ý với anh cách tôi hiểu câu thơ:
1. Tính phiếm chỉ: Trong thơ, đôi khi người
làm thơ cố tính nói lên một điều có vẻ nghịch lý để tạo hiệu ứng về cảm xúc và
ngôn ngữ. Nó lửng lơ (con cá vàng), không ám chỉ trực tiếp vào một một cái gì
rõ ràng. Nó phi-luận lý. Có mục đích làm cho người đọc phân vân. Ngược lại?
Ngược lại cái gì? Không biết. Chẳng hạn câu thơ nổi tiếng của Xuân Diệu: ‘Yêu
là chết trong lòng một ít/ Vì mấy khi yêu…’ Có cái gì nghịch lý, lửng lơ ở đây.
Nhưng chính cái lửng lơ, bất định đó khiến người ta thích. Nó lạ, cả về âm điệu
lẫn ý nghĩa. ‘Nhưng tôi yêu em bởi những điều ngược lại’. Chính cái bị ‘tịt’
của anh khiến cho câu thơ trở nên độc đáo. Nếu đổi thành ‘Tôi cũng yêu em bởi
những điều tương tự,’ câu thở sẽ trở nên bình thường, không gây ấn tượng. Cũng
nên nghĩ đến chữ ‘lại’ ở đây; nó vần với chữ ‘trái’ ở câu trên. Điều này cũng
gây hiệu ứng cảm xúc khi đọc thơ.
2. Nếu phân tích luận lý thì có thể là: Đôi
dép thì có hai chiếc, chiếc phải và chiếc trái, không khớp nhau. ‘Nhị nguyên!’
Ngược lại của nó là ‘không phải mà cũng không trái’ = bất nhị. Tuy là HAI nhưng
thực ra chỉ là MỘT mà thôi. Vì câu sau: Chỉ là một là không còn gì hết. Mất một
chiếc dép, lẽ ra phải còn một chiếc chứ. Ấy thế mà mất MỘT thôi là mất cả HAI.
Tôi và em là hai người, do đó, TÔI yêu EM. Thực ra, TÔI và EM chỉ là một, ngược
lại với hai. Không TÔI mà cũng không EM. Nói yêu nhưng thực ra là không cần
phải yêu nữa. Vì Tôi là Em và Em là Tôi. ‘Đừng tuyệt vọng, em ơi đừng tuyệt
vọng /Em là tôi và tôi cũng là em.’ (Trịnh Công Sơn)”
Rút tỉa từ các gợi ý của các anh chị, tôi đã
cày xong thửa ruộng, xin khoe bản dịch toàn bài “Đôi dép” như sau:
Đôi Dép — A Pair of Shoes
Author: Nguyễn Trung Kiên
Translator: Trần Ngọc Cư
Bài thơ đầu tiên anh viết tặng em
Là bài thơ anh kể về đôi dép
Khi nỗi nhớ trong lòng da diết
Những vật tầm thường cũng viết thành thơ
The first poem I wrote for you
Is one in which I tell you about a pair of
shoes.
When lovesickness gets intense in your heart,
Ordinary objects can turn into poetry.
Hai chiếc dép kia gặp nhau tự bao giờ
Có yêu nhau đâu mà chẳng rời nửa bước
Cùng gánh vác những nẻo đường xuôi ngược
Lên thảm nhung, xuống cát bụi cùng nhau
How long have the two shoes known each other?
They are incapable of love, but stay only half
a step apart,
Moving heavy loads up and down the road,
Walking on velvet carpets, wading through dirt
together…
Cùng bước, cùng mòn, không kẻ thấp người cao
Cùng chia sẻ sức người đời chà đạp
Dẫu vinh nhục không đi cùng kẻ khác
Số phận chiếc này phụ thuộc ở chiếc kia
Together, they walk and wear, one the same
height as the other,
Sharing the same human weight as they are both
trampled upon.
Whether in glory or in disgrace, they won’t
change the partner,
And the fortune of this one depends on that of
the other.
Nếu ngày nào một chiếc dép mất đi
Mọi thay thế đều trở thành khập khiễng
Giống nhau lắm nhưng đời sẽ biết
Hai chiếc này chẳng phải một đôi đâu
If someday somehow one shoe is lost
Any replacement will be unmatched —
For all their likeness, people can still find
out
Those two shoes don’t make a pair in the
least.
Cũng như mình trong những lúc vắng nhau
Bước hụt hẫng cứ nghiêng về một phía
Dẫu bên cạnh đã có người thay thế
Mà trong lòng nỗi nhớ cứ chênh vênh
Likewise, during the time of each other’s
absence,
Our steps feel like tumbling over to one side.
And even if beside us walked a new partner,
We would feel deeply lovesick in our heart.
Đôi dép vô tri khăng khít song hành
Chẳng thề nguyện mà không hề giả dối
Chẳng hứa hẹn mà không hề phản bội
Lối đi nào cũng có mặt cả đôi
The pair of insentient shoes move in close
tandem
With no oath, and yet nor treachery,
With no pledge, and yet nor betrayal,
Simply being together on every path.
Không thể thiếu nhau trên bước đường đời
Dẫu mỗi chiếc ở một bên phải trái
Nhưng tôi yêu em ở những điều ngược lại
Gắn bó nhau vì một lối đi chung
Indispensable for each other in every step on
the road,
The shoes remain left and right, nevertheless.
And I love you for what you hold in contrast
to mine,
As we are bonded into one by a shared journey.
Hai mảnh đời thầm lặng bước song song
Sẽ dừng lại khi chỉ còn một chiếc
Chỉ còn một là không còn gì hết
Nếu không tìm được chiếc thứ hai kia.
The two halves of one life moving quietly in
parallel
Will stop only when one shoe is left.
If one is left, that means none is left
If the other shoe is not recovered.
