AI video slop is everywhere, take our quiz to try and spot it

https://www.npr.org/2025/11/30/nx-s1-5610951/fake-ai-videos-slop-quiz AI video slop is everywhere, take our quiz to try and spot it November 30, 20255:00 AM ET By Geoff Brumfiel, Sanidhya Sharma There are a few simple dos and don'ts you can use to try and evaluate the authenticity of what you see online. Don't assume everything is fake With so much slop in our feeds, it's easy to think that everything you see online is fake. But that bias is just as dangerous as believing everything you see is real, warned Kolina Koltai, a senior investigator at Bellingcat, an organization that specializes in open-source investigations. Bystander videos remain an extremely important source of evidence for misdeeds by individuals and law enforcement. When people stop believing those videos, researchers call it the "liar's dividend" because it makes it easier for bad actors to claim real events are fake to evade responsibility. "I think that's one of the bigger risks when it comes to this kind of content," said Koltai. "It's not that someone's going to believe a fake video, it's that people won't believe real videos." Koltai and others say it's especially important to carefully consider videos that might provoke a strong emotional response or run contrary to your beliefs. Real videos are often complicated situations that can provoke a response that challenges our understanding of the world. That being said, many fake videos are designed to do just that, in order to drive engagement. Do pay attention to some simple features of the video AI-generated videos are already excellent and improving quickly, said Hany Farid, a professor at the University of California, Berkeley who studies manipulated media. Even experts can be duped, he said. "I've been doing this every day for a long time, and it's really hard. It's really hard." But there are some fairly straightforward features that can clue you in to whether the content you're watching might be AI. The biggest tip is the video length. Most companies limit the lengths of AI videos "because making these videos is computationally very expensive," Farid said. Many videos end up being just 8-10 seconds in length. While it is possible to cobble together a longer video with a bunch of short cuts, "when you see those little bite-sized videos, it's a good indication that you should take a breath." Length isn't the only thing; AI-generated videos tend to perfectly frame their subject, said Farid. The main characters in the video are prominently featured, and the action starts and stops cleanly, even if the video is short. That's one reason the quiz video of the New York City police officer shouting at ICE agents is obviously fake. "It has that kind of almost professional look to it," he said. The position of the camera can also be strange–is it too close to the subjects of say, an ICE raid? Or does it move too smoothly to follow a running animal as if it's on a gimbal? Those could be clues it's generated by AI. Do check the context The features of a video are important, but the place it's being shared can sometimes matter even more, said Caulfield. Checking where a video was posted and even simply looking at the comments can provide powerful clues. For example, the second video of an ICE raid in the quiz came from a Reddit community for the Logan Square neighborhood of Chicago. Similarly, look at who posted the video. If they have other sorts of content on their feed than just immigration raids, it lends credibility to the idea that they witnessed the raid. "It might be easy to fake a video but it's hard to get into a time machine and build yourself ten years of history talking about Chicago hot dogs," Caulfield said. If you're unsure whether the video you're seeing was originally posted by the account you're watching, try a simple reverse image search on Google or another platform. Often such searches can turn up the original post, other videos from the same event or news reports that either confirm or refute the video. Both the Logan Square ICE raid and the moose eating popcorn were reported by the media at the time they happened. Conversely, identifying an AI video is often as simple as looking carefully at the account that posted it. It's common for accounts to identify their content as AI-generated in their profile description, said Koltai. Even if they don't, checking the comments can often reveal that many people believe a video is AI-generated. Don't feel like you have to share it, especially if you have doubts Finally, all three researchers agree that in an age where algorithms reward speed over accuracy, sharing is not really caring. Much of the AI content being shared online is engagement bait, said Koltai. Its creators "often have a monetary incentive to get you to like, comment, and share, because it often results in them making more money," she said. When in doubt, Caulfield said, the best thing may be to wait. "You don't necessarily have to be the first one to share this thing, you can be the person who waits," he said. Often within a matter of hours, a video of an event will be confirmed by corroborating videos or news reports. Many people might not think it matters whether you share an AI video of bunnies jumping on a trampoline, or a cat snatching a snake from its owner's bed, but experts agree that it does. When people are duped by AI videos, it erodes faith in the videos that matter. "People are like oh is it really that big a deal?" she said. But Koltai said everyone should be worried. "If we are unable to tell what's real and what's unreal online? That to me is really incredibly dangerous." Hany Farid agrees: "Every one of those likes, clicks, shares, engagements, you're part of the problem at this point," he said.

Chomsky with Epstein

https://www.theguardian.com/us-news/2025/nov/22/noam-chomsky-jeffrey-epstein-ties-emails Chomsky had deeper ties with Epstein than previously known, documents reveal Ramon Antonio Vargas Sat 22 Nov 2025 08.00 EST The prominent linguist and philosopher Noam Chomsky called it a “most valuable experience” to have maintained “regular contact” with Jeffrey Epstein, who by then had long been convicted of soliciting prostitution from a minor, according to emails released earlier in November by US lawmakers. Such comments from Chomsky, or attributed to him, suggest his association with Epstein – who officials concluded killed himself in jail in 2019 while awaiting trial on federal sex-trafficking charges – went deeper than the occasional political and academic discussions the former had previously claimed to have with the latter. Chomsky, 96, had also reportedly acknowledged receiving about $270,000 from an account linked to Epstein while sorting the disbursement of common funds relating to the first of his two marriages, though the Massachusetts Institute of Technology (MIT) professor has insisted not “one penny” came directly from the infamous financier. The emails disclosed on 12 November by the Republican members of the US House oversight committee generally detailed the correspondence Epstein had with political, academic and business luminaries, including the Bill Clinton White House’s treasury secretary Larry Summers and Steve Bannon, the longtime ally of Donald Trump. Further, they reveal Epstein and Chomsky were close enough to discuss musical interests and even potential vacations. Perhaps the most telling of the Chomsky-related documents in question was a letter of support for Epstein attributed to Chomsky with the salutation “to whom it may concern”. It is not dated, but it contains a typed signature with Chomsky’s name and citing his position as a University of Arizona laureate professor, a role he began in 2017, as first reported by the Massachusetts news outlet WBUR. Epstein pleaded guilty in 2008 in Florida to state charges of solicitation of prostitution and solicitation of prostitution with a minor. He served 13 months of an 18-month sentence and was released in July 2009. “I met Jeffrey Epstein half a dozen years ago,” read the letter of support from Chomsky that was reviewed by the Guardian after its Republican House oversight committee release. “We have been in regular contact since, with many long and often in-depth discussions about a very wide range of topics, including our own specialties and professional work, but a host of others where we have shared interests. It has been a most valuable experience for me.” It is unclear whether Chomsky sent the letter to anyone. Nonetheless, it exalts Epstein for teaching Chomsky “about the intricacies of the global financial system” in a way “the business press and professional journals” had not been able to do. It boasted about how well connected Epstein was. “Once, when we were discussing the Oslo agreements, Jeffrey picked up the phone and called the Norwegian diplomat who supervised them, leading to a lively interchange,” the letter read. The letter recounted how Epstein had arranged for Chomsky – a political activist, too – to meet with someone he had “studied carefully and written about”: the former Israeli prime minister Ehud Barak. Epstein had – “with limited success” – aided efforts from Chomsky’s second wife, Valeria, to introduce him “to the world of jazz and its wonders”, the letter continued. It concluded, “The impact of Jeffrey’s limitless curiosity, extensive knowledge, penetrating insights and thoughtful appraisals is only heightened by his easy informality, without a trace of pretentiousness. He quickly became a highly valued friend and regular source of intellectual exchange and stimulation.” Another notable communication involving Chomsky and Epstein is a 2015 email in which the latter offers the former use of his residences in New York and New Mexico. The emails don’t indicate whether Chomsky took advantage of the offer, whose particulars surfaced as certain officials are striving to investigate allegations of crimes by Epstein at a ranch compound he owned outside Santa Fe, New Mexico. Interest in the Epstein case has surged in recent months after Trump – a former friend of his – pledged to release a full list of the late financier’s clients while successfully running for a second presidency in 2024. However, after he took office in January, Trump’s justice department declared no such list existed and said that it would not be releasing any additional files related to Epstein’s prosecution, igniting a bipartisan furor that the president sought to dismiss as a Democratic “hoax”. Yet the pressure was enough that Trump on Wednesday signed a legislative bill directing his justice department to release more of what has come to be collectively known as the Epstein files. Chomsky is not the only renowned Massachusetts academic to be ensnared in the Epstein scandal. On Wednesday, Larry Summers relinquished a teaching role at Harvard University – where he was once president – after his email correspondence with Epstein revived questions about their relationship. A statement that MIT provided to WBUR and the Guardian declined to comment on Chomsky but said the university in 2020 had reviewed its contacts with Epstein. “Following that review, MIT took a number of steps, including enhancements to our gift acceptance processes and donating to four nonprofits supporting survivors of sexual abuse,” the statement said. The University of Arizona did not immediately reply to a request for comment on Chomsky. Neither did Chomsky. Nor did Valeria Wasserman Chomsky, who is a spokesperson for her husband – and in January 2017 sent an email to Epstein apologizing for not wishing him a happy birthday a couple of days earlier. “Hope you had a good celebration!” she wrote to Epstein, according to the emails released by House oversight committee Republicans. “Noam and I hope to see you again soon and have a toast for your birthday.” Chomsky hasn’t spoken publicly since he was reported in 2024 to be convalescing in Brazil after a stroke. Anna Betts contributed reporting

Thanksgiving Day -- Thankful ?

https://thuvienhoasen.org/a43318/con-duong-nuoc-mat-tan-tham-kich-lich-su-cua-nguoi-da-do-cherokee Con Đường Nước Mắt – Tấn Thảm Kịch Lịch Sử Của Người Da Đỏ Cherokee 27/11/202510:43 SA(Xem: 292) Nhân ngày Thanksgiving – Ngày lễ Tạ ơn của Hoa Kỳ chúng tôi giới thiệu về Con Đường Nước Mắt (Trail of Tears) - một trong những chương đen tối nhất trong lịch sử Hoa Kỳ, liên quan đến việc cưỡng chế di dời hàng chục ngàn người bản xứ Mỹ (Native Americans) khỏi vùng đất tổ tiên của họ ở Đông Nam bộ nước Mỹ vào những năm 1830. Người bản xứ Cherokee bị quây lại trong các trại nhỏ không khác gì súc vật. Không chỉ vậy, họ không được phép thu dọn đồ đạc hay chuẩn bị lương thực, vật dụng cho chuyến hành trình và phải ra đi ngay lập tức. Những ngôi nhà của họ nhanh chóng bị cướp bóc và đốt phá...Ban Biên Tập Thư Viện Hoa Sen. …CON ĐƯỜNG NƯỚC MẮT TẤN THẢM KỊCH LỊCH SỬ CỦA NGƯỜI DA ĐỎ CHEROKEE BỐI CẢNH LỊCH SỬ -Từ cuối thế kỷ 18, người da trắng định cư Mỹ liên tục mở rộng về phía Tây, gây áp lực lớn lên các bộ lạc bản xứ ở khu vực Đông Nam (đặc biệt là các bang Georgia, Alabama, Tennessee, North Carolina, Florida). -Năm 1830, Tổng thống Andrew Jackson ký Đạo luật Di dời Người da đỏ (Indian Removal Act), cho phép chính phủ liên bang ép các bộ lạc ký hiệp ước nhượng đất tổ tiên để đổi lấy đất ở phía Tây sông Mississippi (khu vực ngày nay là Oklahoma), được gọi là “Indian Territory”. -Nhiều bộ lạc phản đối, đặc biệt là bộ lạc Cherokee – một trong “Ngũ Đại Bộ lạc Văn minh” (Five Civilized Tribes: Cherokee, Choctaw, Chickasaw, Creek, Seminole). Người Cherokee đã hội nhập rất sâu (có chữ viết riêng do Sequoyah sáng tạo, hiến pháp, báo chí, trường học...), thậm chí thắng kiện tại Tòa án Tối cao Mỹ (vụ Worchester v. Georgia 1832) khẳng định họ có quyền ở lại đất Georgia. Tuy nhiên, Tổng thống Jackson phớt lờ phán quyết nổi tiếng với câu nói: “Tòa án trưởng John Marshall đã đưa ra phán quyết, giờ để ông ấy đi thực thi nó đi”. … …CUỘC HÀNH TRÌNH CHEROKEE TRÊN CON ĐƯỜNG NƯỚC MẮT (1838–1839) Đây là cuộc di dời nổi tiếng và bi thảm nhất trong toàn bộ chính sách Indian Removal. … Bản đồ chi tiết các tuyến đường Cherokee trên Trail of Tears (1838–1839) Có 3 tuyến đường chính mà người Cherokee bị ép đi từ vùng Đông Nam đến Indian Territory (Oklahoma ngày nay). Dưới đây là mô tả chi tiết từng tuyến kèm các điểm dừng quan trọng nhất (được đánh dấu trên Trail of Tears National Historic Trail ngày nay). Bản đồ chính thức của National Park Service (rất chi tiết, có đánh số từng đoạn đường) → https://www.nps.gov/trte/planyourvisit/maps.htm (Tải file PDF “Trail of Tears National Historic Trail Map” – có cả 3 tuyến) NHẬT KÝ CỦA SAMUEL CLOUD – MỘT CẬU BÉ CHEROKEE 9 TUỔI TRÊN CON ĐƯỜNG NƯỚC MẮT (1838–1839) Đây là một trong những chứng từ cảm động nhất còn lưu lại, được cậu bé Samuel Cloud (sau này kể lại khi đã trưởng thành) viết dưới dạng thư gửi cho em trai nhỏ ở lại Bắc Carolina. Bản gốc được ghi chép bằng chữ Cherokee syllabary, sau được dịch sang tiếng Anh và phổ biến rộng rãi trong cộng đồng Cherokee và các bảo tàng Trail of Tears. Dưới đây là bản dịch sát nghĩa sang tiếng Việt (được nhiều trường học Mỹ dùng để dạy về Trail of Tears): ________________________________________ Tháng Mười 1838 Hôm nay lính đến nhà mình lúc mặt trời vừa lên. Mẹ đang nấu ngô thì họ đạp cửa xông vào, la hét. Họ không cho chúng tôi mang theo gì cả, chỉ có quần áo trên người. Ba bị trói tay vì dám nói “đây là nhà của chúng tôi”. Em bé mới sinh của chị đang khóc. Họ lùa tất cả chúng tôi ra đường như lùa bò. Tôi ngoái lại nhìn lần cuối, thấy ngôi nhà nhỏ của chúng tôi bốc cháy. Tháng Mười một 1838 Họ nhốt chúng tôi trong một cái chuồng gỗ lớn ở Fort Marr. Mưa suốt ngày đêm, nước ngập đến mắt cá. Có một bà cụ nằm chết ở góc chuồng, không ai dám lại gần. Mẹ ôm tôi ngủ để tôi khỏi lạnh. Mỗi ngày họ phát một ít ngô rang và thịt ôi. Tôi thấy một bé gái nhỏ hơn tôi ngã xuống bùn và không dậy nữa. Tháng Mười hai 1838 Chúng tôi bắt đầu đi bộ. Đoàn có hơn một ngàn người. Tôi đếm được 13 cái xác bên đường chỉ trong ngày đầu tiên. Giày tôi rách toạc, chân chảy máu. Mẹ xé áo cho tôi quấn chân. Có những đêm lạnh đến nỗi nước mũi đóng băng trên mặt. Tôi nghe người lớn thì thầm rằng chúng tôi đang đi đến nơi “không có ngày mai”. Một hôm sông Mississippi đóng băng. Quân lính bắt chúng tôi đi qua. Băng vỡ. Tôi thấy một người mẹ ôm con nhỏ bị nước cuốn trôi. Cô ấy không kêu, chỉ nhìn theo cho đến khi chìm hẳn. Tháng Một 1839 Tôi không còn đi được nữa. Mẹ cõng tôi trên lưng. Mẹ gầy đến chỉ còn da bọc xương. Một đêm mẹ hát ru tôi bài hát cũ của bà ngoại, giọng khàn đặc vì lạnh. Mẹ nói: “Con phải sống, Samuel, để kể lại cho người khác nghe rằng chúng tôi đã từng có nhà”. Tháng Hai 1839 Mẹ chết sáng nay. Mẹ nằm xuống bên đường, mắt vẫn mở nhìn trời. Tôi ngồi bên mẹ suốt ngày cho đến khi lính kéo tôi đi. Tôi không khóc được nữa, nước mắt đã đông thành đá trong mắt tôi. Tôi giữ lại một mảnh váy nhỏ của mẹ, màu xanh mà mẹ mặc ngày chúng tôi bị lùa ra khỏi nhà. Tháng Ba 1839 Hôm nay chúng tôi đến nơi. Họ gọi đây là “Indian Territory”. Không có nhà, không có cây, chỉ có đất đỏ và gió lạnh. Tôi 9 tuổi mà đã thấy quá nhiều người chết. Tôi chôn mảnh váy xanh của mẹ dưới một gốc cây sồi nhỏ. Tôi thì thầm với mẹ: “Con đã đến nơi rồi, mẹ ơi. Giờ mẹ có thể ngủ”. Em yêu quý, Nếu một ngày nào đó em đọc được những dòng này, hãy nhớ rằng chúng tôi đã từng có một ngôi nhà đẹp ở núi, có suối trong và rừng đầy nai. Hãy nhớ rằng người Cherokee không bao giờ đầu hàng, dù họ giết chúng tôi trên từng bước đường. Anh của em, Samuel Cloud (Người đi trên Con Đường Chúng Tôi Khóc) Samuel Cloud sống sót, lớn lên ở Oklahoma, trở thành thầy giáo và là một trong những người đầu tiên ghi chép lại chứng từ sống của Trail of Tears bằng chữ viết Cherokee. Ông mất năm 1907, để lại lời nhắn cuối cùng: “Hãy kể cho con cháu các bạn nghe, để không ai được phép quên.” Ngày nay, câu chuyện của Samuel Cloud được khắc trên bia đá tại nhiều điểm dừng chân của Trail of Tears National Historic Trail, đặc biệt ở Mantle Rock (Kentucky) và Bảo tàng Cherokee Nation (Tahlequah, Oklahoma).

The American Revolution, a Documentary by Ken Burns

https://www.npr.org/2025/11/12/nx-s1-5606359/ken-burns-american-revolution-review https://www.pbs.org/video/episode-1-introduction-dpnsre/ https://www.pbs.org/video/the-american-revolution-episode-1-in-order-to-be-free/ .....

Ngập lụt đô thị không chỉ đến từ mưa lớn hay lũ thượng nguồn

https://tienphong.vn/ngap-lut-do-thi-khong-chi-den-tu-mua-lon-hay-lu-thuong-nguon-post1796710.tpo Nguyễn Hoài (thực hiện) 16/11/2025 17:00 TP - TS Tô Văn Trường, chuyên gia về môi trường và tài nguyên nước, cho rằng, tình trạng ngập lụt nghiêm trọng tại nhiều đô thị thời gian qua không chỉ đến từ mưa lớn hay lũ thượng nguồn mà còn bắt nguồn từ “nhân tai” như quy hoạch thiếu tầm nhìn, bê tông hoá tràn lan… Ông cho rằng, đã đến lúc cần thay đổi tư duy chống ngập, chống bão sang tư duy thích ứng và quản trị rủi ro. TS Tô Văn Trường chia sẻ với Tiền Phong góc nhìn về vấn đề ngập lụt đô thị cũng như các giải pháp thích ứng với thiên tai ngày càng dị thường, khốc liệt. Hệ quả của mô hình phát triển phi bền vững Thưa ông, thời gian qua, nhiều đô thị ở nước ta đối mặt tình trạng ngập lụt nghiêm trọng như Thái Nguyên, Bắc Ninh, Huế, Đà Nẵng… Đâu là nguyên nhân của tình trạng này, theo ông? Như chúng ta biết, thời gian qua, nhiều khu vực ở trong nước đón mưa lớn kỷ lục. Tại Thái Nguyên và Bắc Ninh, hoàn lưu cơn bão Matmo đã gây ra mưa rất lớn khiến hai địa phương này hứng chịu ngập lụt diện rộng; riêng tại Thái Nguyên ngập sâu hơn cả năm 2024 khi siêu bão Yagi tàn phá. Những ngày cuối tháng 10 và đầu tháng 11, mưa lớn liên tục cũng gây ra lũ kỷ lục và ngập lụt diện rộng, kéo dài tại Huế, Đà Nẵng, để lại hậu quả rất nặng nề. Tuy nhiên chúng ta phải nhìn nhận, ngập lụt hôm nay không chỉ là thiên tai đơn thuần, mà là hệ quả của mô hình phát triển phi bền vững. Chính con người vì chặt rừng, bít kín những nơi cần thoát nước, xây dựng tràn lan ven biển nên đã làm đứt gãy cơ chế tự bảo vệ của tự nhiên. Chúng ta tự dấn thân vào vùng nguy hiểm, rồi gọi đó là thảm họa. Chúng ta cũng phải nhìn nhận, ngập lụt ở Việt Nam hôm nay không chỉ đến từ mưa lớn hay lũ thượng nguồn. Tại các đô thị, nguyên nhân chủ yếu nằm ở quy hoạch thiếu tầm nhìn, bê tông hóa tràn lan, san lấp ao hồ, hệ thống thoát nước cũ kỹ và bị lấn chiếm. Tại nông thôn, nơi từng là vùng trũng tự nhiên điều tiết nước cũng đang bị thu hẹp bởi các khu công nghiệp và khu dân cư mọc lên thiếu kiểm soát. Trên góc độ liên vùng, chúng ta thấy lũ ở miền Trung không chỉ vì mưa cực đoan mà còn do phá rừng, hồ chứa vận hành thiếu đồng bộ. Ngập ở đồng bằng sông Cửu Long không chỉ vì nước từ thượng nguồn sông Mekong, mà còn do triều cường, nước biển dâng, lòng sông hạ thấp và sụt lún đất. Con người đã làm “cứng hoá” tự nhiên và loại bỏ khả năng thích ứng nội sinh của môi trường nước. Do đó, thiên tai hiện nay đã trở thành rủi ro kép vừa do tự nhiên, vừa do con người gây ra. Cần chấm dứt việc san lấp ao hồ, kênh rạch để làm dự án bất động sản Vậy theo ông, chúng ta cần triển khai các giải pháp gì để giảm thiểu úng ngập đô thị trong bối cảnh thiên tai ngày càng dị thường và khốc liệt? Khi bàn đến chống ngập, không thể chỉ nhìn từ góc độ thủy lợi. Cần một cách tiếp cận tổng thể hơn, bao trùm cả quy hoạch đô thị, quản lý đất đai, môi trường, giao thông, năng lượng. Chống ngập không thể chỉ là “đắp đê, xây cống, làm trạm bơm”, mà phải là bài toán quản trị không gian nước, tái thiết đô thị và mô hình phát triển thích ứng. Chúng ta có thể nhìn ra thế giới để thấy cách các nước đã thích ứng như thế nào. Hà Lan, nơi có một phần ba diện tích nằm dưới mực nước biển, không còn chống nước mà chuyển sang sống chung với nước, thực hiện dự án “Trả lại không gian cho sông”, khôi phục vùng trũng để nước tự nhiên điều tiết. Singapore đã xây dựng chiến lược quản lý nước tích hợp, coi mỗi cơn mưa là một phần của chu trình đô thị, kết nối hệ thống thoát nước với công viên, hồ điều hòa. Nhật Bản rất chú trọng giáo dục cộng đồng, diễn tập phòng chống thiên tai định kỳ và quản lý thông tin khí tượng cực kỳ chính xác. Áp dụng vào bối cảnh Việt Nam, nơi đô thị hóa đã dày đặc, trả lại không gian không có nghĩa là di dời toàn bộ thành phố mà phải bắt đầu từ những hành động cụ thể và quyết liệt. Về quy hoạch, cần kiên quyết khôi phục và bảo vệ các vùng trũng, hồ điều tiết tự nhiên trong các quy hoạch mới. Chấm dứt việc san lấp ao hồ, kênh rạch để làm dự án bất động sản.

Hai năm qua, Thái Nguyên liên tiếp hứng chịu ngập lụt diện rộng, gây thiệt hại nghiêm trọng Ảnh: Hoàng Mạnh Thắng Về kỹ thuật, tôi cho rằng cần ban hành quy định bắt buộc các dự án đô thị, khu công nghiệp mới phải có giải pháp trữ nước tại chỗ (như hồ điều hòa, mái nhà xanh, hầm chứa nước mưa) thay vì dồn hết gánh nặng ra hệ thống thoát nước chung. Về quản lý rừng và hồ chứa, phải bảo vệ nghiêm ngặt rừng đầu nguồn và có cơ chế vận hành hồ chứa liên tỉnh một cách đồng bộ, đặt mục tiêu an toàn hạ du lên hàng đầu. Chúng ta cũng cần thay đổi tư duy trong phòng, chống thiên tai. Con người chỉ nhìn thấy mặt phá hoại của bão, lũ như nhà sập, đê vỡ, tàu chìm nên gọi chúng là thiên tai. Nhưng với góc nhìn của khoa học hiện đại, bão là một thành phần trong chu trình năng lượng của Trái đất, là “máy bơm nhiệt” đưa hơi ẩm và năng lượng từ xích đạo lên hai cực, giúp khí hậu toàn cầu bớt chênh lệch. Nếu không có bão, hành tinh này sẽ nóng hơn, khô hơn, không khí bẩn hơn. Bão là cơ chế điều hòa nhiệt tự nhiên, làm mát đại dương. Cũng nhờ bão, lũ, nhiều vùng khô hạn có được lượng mưa, phù sa được bồi đắp, và đại dương được khuấy trộn, đưa dinh dưỡng từ tầng sâu lên, giúp hệ sinh thái biển phục hồi. Tự nhiên vận hành theo quy luật. Thảm họa không nằm trong cơn bão hay trận lũ, mà nằm trong cách con người đối xử với thiên nhiên. Nhìn lại mình, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực nhưng cách tiếp cận vẫn phân tán theo ngành, thiếu cơ chế điều phối tổng thể. Giờ đây, khi Việt Nam đã có năng lực khoa học - kỹ thuật, đã đến lúc tư duy “phòng - chống” phải chuyển sang “hiểu - phòng tránh - thích ứng - quản trị rủi ro”. Chúng ta cần một cơ quan thống nhất, đủ quyền lực, đủ dữ liệu, để kết nối giữa dự báo - quy hoạch - hành động. Cơ quan này phải được trao thực quyền để điều phối liên ngành, có quyền lực pháp lý để bác một dự án quy hoạch đô thị nếu nó không đảm bảo không gian thoát lũ; có thẩm quyền yêu cầu các hồ thủy điện vận hành đồng bộ theo hệ thống vì mục tiêu an toàn chung cho an toàn đập và phía hạ du. Cảm ơn ông.

Gia đình, những nỗi đau ngọt ngào

Trương Văn Dân – 15 tháng 11, 2025 https://tienphong.vn/ngap-lut-do-thi-khong-chi-den-tu-mua-lon-hay-lu-thuong-nguon-post1796710.tpo Mấy năm trước có một số bạn văn và bạn đọc đã đề nghị tôi và Elena nên in chung một tập truyện. Và tập truyện mà các bạn đang cầm trên tay có chủ đề về những mối quan hệ trong gia đình và tình nghĩa vợ chồng. Sự sắp xếp này này là hoàn toàn ngẫu nhiên, lựa chọn các truyện ngắn đã viết trong những năm qua, vì nếu chọn chủ đề rồi mới viết thì các bài viết có lẽ sẽ khác và thiếu tự nhiên. Gia đình là một tế bào rất quan trọng. Xã hội có nhiễu nhương, văn hoá có thể xuống cấp, mọi thứ có thể đổi thay nhưng giá trị tình cảm trong gia đình thì không thể thay đổi. Chính sự yêu thương và đoàn kết của các thành viên mới là thành trì chống lại sóng gió bên ngoài. Chỉ khi đó mái ấm mới là nơi bình yên vì luôn dang tay che chở, là nơi ta tìm về khi mệt nhoài trên con đường đời đầy rẫy chông gai. Gia đình giống như một vũ trụ thu nhỏ, nơi chúng ta học cách trở thành thành viên của xã hội lớn. Tất nhiên không có gia đình hoàn hảo, không có cha mẹ anh em hoàn hảo và cũng không có xã hội hoàn toàn tốt đẹp mà nhiều khi cũng có những va chạm, có những tổn thương và xáo trộn. Xung đột có khi ở mức độ rất lớn và để lại những vết sẹo rất sâu. Vì thâm tình càng sâu thì khổ đau càng lớn. Khi cuộc sống an vui thì mọi thứ bình thường và những khác biệt không dễ thấy. Nhưng gặp lúc khó khăn hay phân chia quyền lợi thì khi ấy mới biết ai mới là anh em, ai là đối thủ hay kẻ bàng quan như khách qua đường. Người đời thường tranh nhau vì tiền bạc chứ mấy ai hiểu là chúng ta chỉ thực sự hạnh phúc khi mạnh khỏe và được chia sẻ yêu thương. Các thứ khác chỉ là phù phiếm. Hiện nay ở các nước phương Tây (mà Việt Nam cũng không khác mấy) người ta thống kê là 60% các cuộc hôn nhân chỉ sau vài năm đều kết thúc bằng ly thân. Và cái tỷ lệ phần trăm đó không ngừng tăng. Lý do phần lớn do các mâu thuẫn về quan điểm sống, thiếu cảm thông chia sẻ hoặc nóng giận rồi chủ quan buộc tội nhau bằng lý lẽ sai sự thật. Tất cả điều này cho thấy sự thiếu vắng trao đổi, lòng khoan dung cho bản thân và người thân. Những tác động của đời sống công nghiệp, sự hối hả, tất bật, thiếu bữa cơm chung trong gia đình, người gìn giữ giềng mối gia đình đã không còn hay vai trò đã mờ nhạt… cùng với những thay đổi về các giá trị văn hoá đã ảnh hưởng đến tính cách và hành vi của nhiều người. Các gia đình ngày xưa có thể sống chung nhiều thế hệ trong cùng một nhà nhưng ngày nay khi đủ sức tự lập con cái thường ra ở riêng để có cuộc sống tự do. Gia đình có con du học hay sinh sống ở nước ngoài, thì quan hệ tình cảm càng ngày càng nhạt vì sự xa cách. Những năm Covid 19, nhiều thành viên buộc chung sống như một cộng nghiệp nên có những va chạm thường xuyên về quan điểm, quyền lợi, tiền bạc và những tranh chấp quá đà đã gây nên bi kịch. Cuộc sống gia đình có thể là thiên đường, cũng có thể là địa ngục. Tấn kịch trong gia đình có lẽ là tấn kịch đáng kinh sợ nhất trong kiếp sống của loài người. Ở Ý, một người chồng khi vợ cương quyết ly dị, đã giết chết hai đứa trẻ sinh đôi 12 tuổi, sau đó tự kết liễu đời mình. Trước đó anh ấy đã gửi email nói với vợ “Cô sẽ không còn bao giờ gặp được các con đâu!” Ở Đức tại thành phố Duesseldorf một người phụ nữ vì bất hoà với chồng đã giết chết 5 đứa con rồi sau đó lao mình vào xe lửa tự sát. Còn ở Hà Tĩnh, do mâu thuẫn về tiền bạc, một phụ nữ bị chồng dùng dao phóng xuyên lưng. Khi nghe kêu cứu, hàng xóm chạy sang thì thấy bà vợ đang vòng tay ôm con dao. Một người dân đã chở bà đến bệnh viện bằng xe máy trong tình trạng con dao vẫn găm trên cơ thể! Nhưng không phải chuyện vợ chồng nào cũng phát sinh bi kịch. Một ông chồng 80 tuổi sáng nào cũng mang bữa ăn sáng cho vợ trong viện dưỡng lão. Khi mọi người hỏi thì ông ta trả lời là bà vợ bị chứng Alzheimer. Vậy bà ấy có biết là ông mang bữa sáng cho bà không?” “Không, bà ấy không nhớ… Thậm chí là từ 5 năm bà còn không biết tôi là ai.” “Bà không còn nhận ra thế mà ông vẫn cứ mang đồ ăn sao?” Người đàn ông mỉm cười: “Bà không biết tôi, nhưng tôi biết bà ấy là ai!” Đó là một tình yêu lớn mà không đòi nhận lại chút gì! Thử hỏi con người ta phải trải qua biết bao nhiêu bão giông tuổi trẻ, để đổi lấy một cái nắm tay hay âu yếm nhìn nhau lúc về già? Gần đây, chỉ trong thời gian ngắn 3 vụ việc tàn độc xảy ra trong gia đình khiến mọi người chấn động. Nơi này, tình nhân của người chồng hành hạ với chủ định giết con riêng của anh ta. Nơi kia, tình nhân của người mẹ đã đóng 9 cái đinh vào đầu đứa con riêng của cô mới 3 tuổi… Ở một nơi khác, một đứa con gái tuổi học trò rắp tâm đầu độc giết chết cha mình chỉ vì bị mắng chửi… Phải lý giải ra sao về những hiện tượng và tội ác tày trời? Có lẽ “mọi ngôn từ cũng bất lực” và ngọn bút cũng phải chùng tay. Trước những vấn nạn này, liệu quan niệm dòng máu, ADN… có còn đứng vững? Khoa học tiến bộ, người ta sống thọ hơn nhưng người già bị bỏ rơi càng lúc càng nhiều! Một căn hộ trong chung cư ở Ba Lan bị rò rỉ nước. Nhiều lần bấm chuông không có ai mở cửa nên có người đã gọi cảnh sát tới phá khóa. Không có ai ở bên trong, trừ một bộ xương khô nằm chết tự nhiên, hơn 5 năm ở trên giường. Đó là cụ bà 80 tuổi, con cháu bỏ rơi. Bà sống đơn độc nên hàng xóm không ai phát hiện sự vắng mặt. Các cơ quan bảo hiểm xã hội vẫn trả lương hưu còn các hóa đơn định kỳ được bà đặt chế độ thanh toán tự động nên không ai để ý chuyện “bất thường.” Bên cạnh sự vô tâm còn có sự thờ ơ của xã hội! Còn đây là tâm sự của một bà cụ khác bị ép vào viện dưỡng lão: “Tôi 82 tuổi, 4 đứa con, 11 đứa cháu, 2 đứa chắt và một căn phòng 12 mét vuông. Tôi có những người dọn dẹp phòng, nấu ăn hay kiểm tra huyết áp và cân nặng… nhưng không có những thứ tôi yêu: tiếng cười của các cháu, được ôm hôn hay nhìn chúng lớn. Có vài cháu đến thăm tôi mỗi 2 tuần; những đứa khác mỗi ba bốn tháng hay có đứa không đến bao giờ. Trên thực tế có nhiều đứa con tranh cãi về tài sản của cha mẹ chứ mấy ai quan tâm đến việc nuôi dưỡng cha mẹ khi về già hay bệnh tật, lúc họ cần một chút ấm lòng trước khi trở về với cát bụi. Nếu có quan hệ huyết thống mà không quan tâm giúp đỡ nhau thì ruột thịt cũng chưa hẳn là gia đình, có khi còn đối xử với nhau tàn ác, tệ hơn với người dưng hay thù địch và biến thành tội phạm. Có lẽ, cuộc đời thật bao hàm nhiều bất trắc, bóng tối và bụi bặm bất ngờ hơn ta tưởng. Tập truyện có tựa chung là Gia đình, những nỗi đau ngọt ngào, trong đó có cả tình yêu và nước mắt, vì gia đình là nơi êm ấm nhất nhưng nếu thiếu “tình” thì sẽ mang lại cho ta rất nhiều đau khổ. Nhưng Tình yêu không phải là một sản phẩm được đóng gói để sẵn sàng được sử dụng. Nó được giao cho chúng ta chăm sóc, nó cần những nổ lực liên tục để được tái tạo và hồi sinh mỗi ngày. Khi tôi nói về cái tựa chung cho tập truyện thì Elena mỉm cười “Ở Ý nhiều năm trước người ta thường nói “Hãy đi đến nơi nào trái tim mách bảo,” nhưng em thích nói “Sống ở đâu cũng phải mang theo trái tim” hơn. Đây có lẽ là quan niệm sống của người bạn đời bên tôi. Sống vui vẻ và luôn quan tâm đến người khác. Sống ở đời, không ai có thể cạn tình cạn nghĩa, nhất là với những người thân. Nếu chúng ta bớt sân si, bớt nghiệt ngã, biết lấy yêu thương và lòng tử tế bao dung mà cư xử với nhau thì mới có thể có một gia đình êm ấm. Tình nghĩa nhiều khi cũng trói buộc và làm khó dễ con người. Nhưng nếu hoàn toàn xoá bỏ, nó sẽ gây cho ta một nỗi day dứt, băn khoăn không thể nào nguôi. (Milano 1-2022 – vanchuongviet)

Xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long

Xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long : Hoạt động của con người tác động nhiều hơn biến đổi khí hậu https://www.rfi.fr/vi/t%E1%BA%A1p-ch%C3%AD/t%E1%BA%A1p-ch%C3%AD-x%C3%A3-h%E1%BB%99i/20251112-x%C3%A2m-nh%E1%BA%ADp-m%E1%BA%B7n-%E1%BB%9F-%C4%91%E1%BB%93ng-b%E1%BA%B1ng-s%C3%B4ng-c%E1%BB%ADu-long-ho%E1%BA%A1t-%C4%91%E1%BB%99ng-c%E1%BB%A7a-con-ng%C6%B0%E1%BB%9Di-t%C3%A1c-%C4%91%E1%BB%99ng-nhi%E1%BB%81u-h%C6%A1n-bi%E1%BA%BFn-%C4%91%E1%BB%95i-kh%C3%AD-h%E1%BA%ADu Đồng bằng sông Cửu Long (châu thổ sông Mekong), nằm ở vùng cực nam Việt Nam, cũng là vùng sản xuất nông nghiệp then chốt của đất nước, nhất là lúa gạo, trái cây và thủy sản. Thế nhưng, trong những năm gần đây, đồng bằng sông Cửu Long đang phải đối mặt với tình trạng xâm nhập mặn ngày càng phức tạp, không chỉ tác động đến đời sống con người và sinh thái, mà còn ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp, khiến nhà nông phải tìm cách chuyển đổi để thích nghi với tình hình. Người nông dân trên cánh đồng lúa khô hạn giữa đợt nắng nóng kéo dài ở tỉnh Cà Mau, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, Việt Nam. Ảnh ngày 23/02/2024. AFP - TAN DIEN Nhưng đâu là những nguyên nhân và thực trạng mặn ở đồng bằng sông Cửu Long ? Để hiểu thêm tình hình, RFI có cuộc trao đổi với tiến sĩ Dương Văn Ni, Khoa Môi trường và Quản lý tài nguyên thiên nhiên, đại học Cần Thơ và Quỹ bảo tồn đồng bằng sông Cửu Long. RFI tiếng Việt : Đâu là nguyên nhân gây ra mặn đối với cây trồng ở đồng bằng sông Cửu Long ? Tiến sĩ Dương Văn Ni : Về mặn đối với cây trồng ở đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt là đối với sản xuất lúa, người ta chia làm hai loại mặn. Thứ nhất là mặn do nước biển tràn vào. Cái mặn này thường xuất hiện trong mùa khô, khi mà nước ngọt từ sông Cửu Long hoặc lượng nước mưa không đủ để đẩy nước mặn, thì mặn xâm nhập từ biển vào. Loại mặn thứ hai là mặn từ trong đất : chúng ta hình dung là phù sa của sông Mekong đi ra ngoài biển biển thì biến dần thành phù sa mặn. Khi phù sa này quay bồi tụ thì hình thành đất mặn. Đó là đất đó đã có sẵn muối trong đó rồi. Nói nôm na, chúng ta phân biệt làm hai loại mặn, mặn do nước biển và mặn có sẵn từ trong đất. RFI tiếng Việt : Người xưa đã thích ứng với chuyện mặn này như thế nào ? Tiến sĩ Dương Văn Ni : Đối với người xưa, khi đến định cư ở đồng bằng sông Cửu Long này, vùng Duyên Hải sát với phía biển, người ta chia chuyện sử dụng nước làm bốn loại. Thứ nhất là loại nước để ăn uống, đa phần người ta dựa vào nước mưa. Dễ thấy nhất khi xuống những vùng như thế này là thấy là người dân trữ nước mưa trong lu để dọc theo nhà. Mình có thể đếm số lu là có thể đoán biết là trong nhà đó có mấy người. Cái nước thứ hai là nước sinh hoạt, ví dụ để người ta tắm giặt … Phổ biến nhất là khi xây nhà, người ta đào cái ao kế bên nhà để trữ nước ngọt, thường gọi là ao rửa ăn. Và trong một vài trường hợp thì người ta đào những cái ao này xa trong ruộng, gọi là những cái đìa, hoặc là người ta đào những cái ao lớn để cho cả cộng đồng sử dụng, như những cái ao chùa hoặc là những cái ao ở những nơi tập thể. Hiện nay một số nơi còn biệt danh đó, ví như ao Bà Hom ở Trà Vinh. Đó là những cái ao rất lớn để giữ nước ngọt cho cả cộng đồng xài. Loại nước thứ ba gọi là nước sản xuất. Người ta dựa vào chất lượng nước và quyết định loại hình sản xuất. Ví dụ như nơi nào mà nước nó quá mặn thì người ta sử dụng để sản xuất muối. Còn nơi nào mà nước mặn trung bình hoặc là mặn vừa thì người ta để nuôi tôm, nuôi cua. Còn nơi nào mà nước không mặn thì người ta mới trồng lúa hoặc người ta kết hợp với nuôi cá đồng. Cái cuối cùng là nước sinh thái, người ta giữ để cho cây cối xanh tươi, để cho cá tép có chỗ sống, và để cho ghe xuồng có thể đi lại được trên kinh rạch, làm cho không khí mát mẻ. Tôi muốn lưu ý là người xưa cũng đã từng ngăn mặn. Nhưng mà người ta chỉ ngăn mặn từ ở dưới sông tràn lên trên ruộng thôi, chứ không ai ngăn mặn trên những con sông hay con rạch, bởi vì ông bà xưa đã từng dặn là có 2 điều rất là tội lỗi, không nên làm : đó là ngăn sông và cấm chợ. RFI tiếng Việt : Tình hình mặn năm 2025 ra sao và theo ông xu thế tương lai thế nào ? Tiến sĩ Dương Văn Ni : Nói về tình hình mặn hiện nay đó thì cái mặn xâm nhập từ biển vào, phần lớn được kiểm soát bởi các công trình như là đê ngăn mặn hoặc là cống đập ngăn mặn. Nhưng mà thực sự thì cái mặn mà không kiểm soát được là cái mặn từ trong đất đi ra, bởi vì do điều kiện địa chất hình thành vùng đất của mình, tầng đất ở bên dưới đã nhiễm mặn rồi. Thành thử khi mà thiếu cái nguồn nước ngọt bổ sung để rửa mặn hay là ém mặn từ bên trên thì cái mặn từ các cái tầng dưới sẽ mau dẫn lên và làm cho mặn trên mặt đất. Xu hướng mặn từ trong đất xì ra càng ngày càng tăng, bởi vì biến đổi khí hậu làm cho lượng nước ngọt càng ngày càng giảm. Về điều này, nhìn chung là theo xu hướng hiện nay cũng như là trong tương lai, diện tích của đất bị ảnh hưởng bởi mặn chỉ có tăng thôi chứ không có giảm. RFI tiếng Việt : Tình hình cụ thể năm nay so với, ví dụ như năm 2023 hay 2024, cái cái mặn này có tăng lên nhiều không ? Tiến sĩ Dương Văn Ni : Thật ra thì cái mặn đã có sẵn trong nước và trong đất. Nó là tự nhiên. Vấn đề khi là đánh giá là năm nay mặn nhiều hơn năm rồi hay là mặn ít hơn năm rồi thì chủ yếu là người ta dựa vào diện tích canh tác bị thiệt hại. Mà ở đây cụ thể là diện tích canh tác lúa. Cái đỉnh mà gọi là bị xâm nhập mặn trầm trọng nhất là năm 2015 và 2016, mặn xâm nhập rất là sâu vào trong đất liền và ảnh hưởng rất nhiều đến diện tích trồng lúa. Có 2 nguyên nhân. Nguyên nhân thứ nhất là mặn xâm nhập sớm, người ta trở tay không kịp. Nhưng nguyên nhân quan trọng nhất là người ta đã lấn, người ta đã đưa cây trồng vật nuôi không phù hợp với nước mặn, mở rộng diện tích ra gần biển quá nhiều trong những năm trước. Và như vậy khi mặn xâm nhập thì sẽ gây ra diện tích thiệt hại càng lớn. Và theo hướng đó thì những năm sau 2016 đến nay, cũng có những năm như 2020, 2022 mặn cũng khá nhiều nhưng mà thiệt hại, chủ yếu là thiệt hại trên diện tích canh tác lúa, không tăng bởi vì người dân đã có kinh nghiệm. Có nghĩa là những diện tích này không còn phù hợp để cho trồng lúa nữa và người ta giảm diện tích lúa cũng như là giảm mùa và vụ xuống. Thay vì hồi xưa trồng 2-3 vụ thì bây giờ người ta chỉ trồng một vụ thôi, do đó né được cái mặn. Hay nói nôm na là người ta có kinh nghiệm để tránh mặn. RFI tiếng Việt : Đâu là những nguyên nhân chính làm cho mặn có thể trở nên trầm trọng hơn? Liệu biến đổi khí hậu có góp phần vào nạn này không ? Tiến sĩ Dương Văn Ni : Nói về nguyên nhân làm cho mặn có thể trầm trọng hơn thì chúng ta có thể liệt kê ra 4 nhóm nguyên nhân chính. Thế nhưng, nguyên nhân đầu tiên vẫn là kiểu sử dụng đất của người nông dân, có nghĩa là người nông dân đã chọn cây trồng vật nuôi đó có tính tới chuyện cây trồng vật nuôi đó có chịu mặn được hay không ? Và quy trình quản lý cây trồng vật nuôi đó có giúp ngăn chặn được tác hại của mặn hay không? Cái thứ hai là chuyện vận hành hệ thống công trình như là đê điều cống đập. Hiện nay cách vận hành đó còn manh mún và chưa đồng bộ, thành thử thí dụ một nơi này thì đóng cống để mà ngăn nước mặn, nhưng mà nơi kia thì lại mở cống, thành thử mặn nó sẽ xâm nhập phía sau, phía trước. Đó là vấn đề thứ hai. Vấn đề thứ ba là nguồn nước ngọt từ sông Mekong. Chúng ta biết là nguồn nước ngọt ở thượng nguồn bây giờ đang bị khai phá rất là nhiều cho sản xuất, nên đôi khi trong mùa nắng thì mình thiếu nguồn nước ngọt để đẩy nước mặn xâm nhập vào đồng bằng đi ra ngoài xa. Và cuối cùng là biến đổi khí hậu, ở đây cụ thể là sự phân bố thất thường lượng nước mưa. Nếu lượng mưa phân bố thất thường, thì tại những vùng chủ yếu rửa mặn từ nước mưa, thì người ta không có đủ nước để rửa cho đất, những nơi đó là ảnh hưởng mặn càng ngày càng tăng nghiêm trọng hơn. RFI tiếng Việt : Mực nước biển dâng do biến đổi khí hậu có phải là một nguyên nhân đẩy nước mặn vào sâu trong đồng bằng sông Cửu Long hơn ? Tiến sĩ Dương Văn Ni : Thật ra nếu nói về chuyện mực nước biển dâng, thì tác động không nhiều bằng mà chuyện lún sụt mặt đất ở trong đất liền, bởi vì vận tốc sụt lún mặt đất ở trong đất liền hiện nay trung cũng khoảng chừng 1-2cm/năm, đặc biệt là có những vùng nhiều hơn, trong khi mực nước biển dâng chỉ có không phẩy mấy cm trong vòng 2-3 năm. Nên thực ra mực nước biển dâng có góp phần gây xâm nhập mặn, nhưng đó là một tiến trình lâu dài, chứ không xuất hiện từng năm, mà vận tốc tăng cũng rất chậm, trong khi sụt lún mặt đất của chúng ta trầm trọng hơn vì tốc độ nhanh hơn, nên làm nước mặn xâm nhập vô đất liền nhiều hơn. RFI tiếng Việt : Vậy sụt lún mặt đất có phải phần nào cũng là do việc người dân hút mạch nước ngầm lên, ví dụ để sử dụng phục vụ tưới tiêu sản xuất ? Tiến sĩ Dương Văn Ni : Sụt lún mặt đất thì chúng ta phải xét trên trên nhiều góc độ. Thứ nhất là chúng ta phải hiểu là đồng bằng của chúng ta hình thành được là do quá trình bồi lấn phù sa nhiều hơn là quá trình xói lở phù sa, nên mới tạo ra được mặt đất. Nếu quá trình bồi lấn phù sa đó nhỏ hơn quá trình sạt lở phù sa thì mặt đất của chúng ta tự nó cũng đã thấp xuống mỗi năm. Tôi cho rằng chuyện thiếu hụt phù sa bù đất cho những vùng đất hiện nay là yếu tố chính, bởi vì nhiều lý do liên quan tới kiểu sử dụng đất của người dân. Ví dụ như hồi trước có nhiều vùng qua mùa nước lũ người ta còn mở đê để lấy nước, phù sa còn bồi lấn trên đồng. Còn hiện nay, người ta quản lý nước chặt chẽ để canh tác suốt năm, phù sa không có cơ hội đi vào đồng ruộng, nên đồng ruộng không được bồi lấn tự nhiên lên, do đó mặt đất càng ngày càng sụt xuống. Cái thứ hai là chuyện trưởng thành của loại đất. Đất ở đồng bằng của chúng ta nó thuộc về đất non trẻ và đối với một đất non trẻ này thì tự nó khi mà nó săn chắc lại thì nó co ngót lại và cũng tạo ra một độ sụt lún tự nhiên. Và nguyên nhân thứ ba thì chắc chắn là do bây giờ người ta lấy quá nhiều nước ngầm. Ngày xưa người ta chỉ lấy để làm nước sinh hoạt và ăn uống trong giai đoạn thiếu nước thôi, còn ngày nay người ta lấy nước ngầm để phục vụ cho sản xuất nữa, thành thử lượng nước ngầm khai thác mỗi nơi phục vụ cho sản xuất rất lớn, gấp mấy chục lần lượng nước cần thiết để sinh hoạt. Đây là cũng là nguyên nhân làm cho mặt đất sụt lún rất nhanh. RFI tiếng Việt : Trường hợp mặn của đồng bằng sông Cửu Long thì có phải là cá biệt trên thế giới hay không ? Hay cũng có một số khu vực trên thế giới cũng có tình trạng giống như đồng bằng sông Cửu Long ? Quỹ bảo tồn đồng bằng sông Cửu Long có thể học hỏi, trao đổi kinh nghiệm với những khu vực đó không ? Tiến sĩ Dương Văn Ni : Thật sự mà nói tất cả đồng bằng trên thế giới này đều có những thách thức tương tự như đồng bằng sông Cửu Long. Nhưng mà đồng bằng sông Cửu Long thì được xếp một trong 3 đồng bằng chịu tổn thương nhiều nhất. Thành thử những kinh nghiệm, bài học mà chúng ta có được hoàn toàn có thể chia sẻ cho những đồng bằng khác, bởi vì mức độ nghiêm trọng của họ không nhiều như mình. Đồng bằng sông Cửu Long bị áp lực từ tự nhiên cho đến chuyện phát triển kinh tế xã hội trong khu vực. Lý do thứ nhất là sông Cửu Long chảy qua 6 nước : qua Trung Quốc, Miến Điện, rồi Lào, Thái Lan, Campuchia rồi cuối cùng mới đi đến Việt Nam. Đồng bằng là phần mà sự thay đổi phụ thuộc hoàn toàn vào lưu vực của con sông. Tất cả những cái gì xảy ra trên lưu vực của con sông đó thì đều ảnh hưởng đến đồng bằng này. Chuyện các quốc gia này ngồi lại để thương lượng về các chuyện, ví dụ sử dụng nguồn nước thế nào cho hợp lý, đều rất khó khăn. Nó không có đơn giản như là đồng bằng sông Mississippi của Hoa Kỳ, chảy qua nhiều bang, nhưng đều nằm trong một quốc gia, thành thử ra họ ngồi lại với nhau tương đối dễ dàng hơn. Nhưng riêng về chuyện xâm nhập mặn thì thật sự mà nói là có nhiều quốc gia hiện nay cái mặn không đơn thuần chỉ là mặn trong nước biển hay là trong đất thôi, mà đôi khi đó còn là cái mặn do những khu công nghiệp hoặc là nơi sản xuất, đặc biệt là những chỗ luyện kim … Cái mặn này tạo ra một loại muối khác, không phải là muối mình ăn được như muối biển tự nhiên, mà đây là cái mặn từ nguồn nước thải công nghiệp sản xuất. Cái đó nó tác động, làm đất bị nhiễm mặn và cái mặn đó mới là nguy hiểm. Cải tạo cái mặn đó mới khó. RFI tiếng Việt chân thành cảm ơn tiến sĩ Dương Văn Ni đã tham gia chương trình ! Thùy Dương